Húmanisti

Í hugum flestra Íslendinga hefur orðið "húmanisti" mjög jákvæða merkingu. Flestir telja, held ég, að það merki mann/konu sem er umhugað um rétt annarra manna, óháð trúarbrögðum.

Þegar ég las fyrst stefnuskrá samtakanna Siðmenntar, sem kenna sig við húmanisma fannst mér hún hljóma vel og leist vel á.

Síðan hefur komið babb í bátinn. Því samkvæmt upplýsingum sem ég hef lesið síðan leggja húmanistarnir í Siðmennt mun þrengri skilning í orðið "húmanisti" en gert hefur verið hér á landi hingað til.

Flestir hér á landi hugsa fyrst um hugtakið húmanismi þegar þeir heyra eða lesa þetta orð, og álíta að húmanisti sé einfaldlega orð sem sé leitt út frá því hugtaki, það er að segja, sé haft um þann sem aðhyllist húmaníska stefnu og ástundar hana. Sem verður að teljast einföld skýring, glögg og gegnsæ og samkvæm venjulegri málnotkun.

Það sem Siðmenntarfólk er hins vegar fyrst og fremst með í huga þegar það talar um húmanista eru samtök húmanista, manna sem deila sömu hugmyndum um manngildi. Þó þeir viðurkenni að aðrir geti unnið verk í anda húmanismans.

(Hvaðan hugmyndir manna um slík manngildi eru ættaðar skal ég láta ósagt, enda er flóknara viðfangsefni að gera sér grein fyrir því en svo að því verði gerð skil í bloggfærslu á moggablogginu)

Ég tel óhætt að fullyrða að margar hugmyndir innan trúarbragðanna eiga fyllilega samleið með húmanismanum, sem stefnu. Fullyrða má að margir trúaðir einstaklingar telja sér sóma að því að starfa innan mannúðar (humanitarian) samtaka sem byggja starf sitt á hugmyndum húmanisma (ekki húmanistasamtaka), þó starf þeirra (samtakanna) byggi ekki á trúarlegum grunni. Mér er fyrirmunað að sjá að slíkt geti verið annað en vel samrýmanlegt hugmyndum kristins manns um trú sína.

Sennilega kynnu fáir strangtrúaðir vel við sig innan formlegra húmanistasamtaka, samtaka sem starfa sem slík (ekki með það að markmiði að sinna verkefnum í anda húmanisma), og myndu þeir sennilega telja þær hugmyndir sem þar eru viðraðar stangast á við margt í trú sinni. Samtök kristinna húmanista eru þó til. Sennilega eru þeir sem innan þeirra eru ekki taldir sannir húmanistar af þeim sem vilja nota orðið húmanisti aðeins samkvæmt skilgreiningu IHEU, alþjóðasamtaka húmanista.

Margir frjálslyndir trúmenn láta þó slíka skilgreiningu ekki aftra sér frá að starfa innan samtaka húmanista, enda reyna þeir yfirleitt ekki að þvinga trúahugmyndum sínum upp á annað fólk. Má sem dæmi nefna Kurt Vonnegut, rithöfund, sem var meðlimur (og heiðursforseti) American Humanist Association (ASA), sem er meðlimur í IHEU, samt sem áður er margt haft eftir honum sem bendir til að hann hafi trúað á tilvist æðri máttar. Rithöfundurinn Isaac Asimov var um árabil (1985-92) forseti samtakanna. Asimov leit fyrst og fremst á sig sem húmanista. Hann skipti sér ekki af trúarhugmyndum annarra, að öðru leyti en að vara við því að menn blönduðu saman vísindum og hjátrú.

Skilgreining AHA á húmanisma

The AHA's definition from its website: "Humanism is a progressive lifestance that, without supernaturalism, affirms our ability and responsibility to lead ethical lives of personal fulfillment that aspire to the greater good of humanity. - Humanism and Its Aspirations"

 Meginskilgreining IHEU á orðinu húmanismi:

"Humanism is a democratic and ethical life stance, which affirms that human beings have the right and responsibility to give meaning and shape to their own lives. It stands for the building of a more humane society through an ethic based on human and other natural values in the spirit of reason and free inquiry through human capabilities. It is not theistic, and it does not accept supernatural views of reality. See also the Amsterdam Declaration."

Skilgreing alþjóðasamtaka húmanista, International Humanist and Ethical Union (IHEU) á húmanisma nær eingöngu til veraldlegra þátta. Hvergi er minnst á trúarbrögð (religion) í þeirri skilgreiningu, aðeins er sagt að húmanismi sé ekki byggður á trúarlegum (theisitic=trú á guð/i) grunni og viðurkenni ekki "yfirnáttúruleg " (supernatural) viðhorf til veruleikans.

Þetta segir mér alls ekki að húmanismi sé trúlaus stefna, eins og stjórnarmaðurinn Svanur Sigurbjörnsson í samtökunum Siðmennt heldur fram. Skilgreining Siðmenntarfólks á því hvað felist í hugtakinu "húmanismi" virðist mér vera mun þrengri en alheimssamtakanna, sem þeir bera þó gjarnan fyrir sig. Þannig virðast þeir alfarið túlka orðin "it is not theistic" sem svo að til þess að geta kallast sannur húmanisti verði einstaklingur að vera trúlaus (athesist).

Eins og ég skil þessi orð þá rúmast innan skilgreiningarinnar fólk af allri trú, þar sem húmanismi byggist alls ekki á trúarlegum grundvelli. Þar með skil ég hana einnig svo að svo framarlega sem fólk boði ekki trú í nafni húmanisma (t.d. innan samtaka húmanista) geti það kallast sannir húmanistar.

Þarna skilur greinilega mikið á milli í skilningi (ath. viðbót 6/1 kl. 1:05 - milli skilnings míns, Siðmenntar og e.t.v. IHEU)

Með þessari þröngu skilgreiningu sinni á skilgreiningu IHEU tel ég Siðmennt, undirfélag þeirra, vera að eigna sér heitið húmanisti.

Þessa þröngu skilgreiningu þeirra get ég alls ekki fallist á.

Vegna þess að: Það að vera húmanisti hefur ekkert með trú að gera.

Maður þarf hvorki að vera kristinn, búddisti, ásatrúar eða trúlaus til að geta verið húmanisti.

Maður er einfaldlega húmanisti með því að vera ófrávíkjanlega trúr hugsjóninni um jafnan rétt allra manna. Skilyrðin eru ekki önnur, til eða frá.

Húmanista má kalla trúlausa í þeim skilningi að þeir boða ekki trú, heldur láta hana algjörlega liggja milli hluta. Húmanistar starfa alfarið á veraldlegum grunni og láta verkin tala. Það er ekki það sama og að vera trúlaus (atheist). Einu húmanistarnir sem gera trú eða trúleysi að skilyrði fyrir því að geta talist húmanisti eru samtök kristilegra og trúlausra húmanista.

Að gamni mínu ætla ég að setja hér grein af vefsíðu IHUE, og athugasemdir við hana, sem sýnir að glögglega að enginn er óskeikull, ekki einu sinni þeir sem skrifa greinar á þessa vefsíðu.

*Athugsemd kl. 01:34:

"Þetta segir mér alls ekki að húmanismi sé trúlaus stefna, eins og stjórnarmaðurinn Svanur Sigurbjörnsson í samtökunum Siðmennt heldur fram."

Ég sé að þarna fór ég fram úr sjálfri mér og ætla hér með að éta ofan í mig þessi orð um að húmanismi sé ekki trúlaus stefna. Því auðvitað er húmanisminn fyrst og fremst trúlaus stefna, í þeim skilningi að sú stefna er algjörlega hlutlaus (ekki atheist) þegar kemur að trúarbrögðum.

Sem þýðir samt ekki endilega það að þeir einstaklingar sem aðhyllast húmanisma verði einnig að vera trúlausir, svo erfitt sem það virðist fyrir trúleysingja að skilja það. Heldur aðeins að trúaðir húmanistar verði að gæta fullkomins hlutleysis þegar kemur að úrlausn vandamála. Sem auðvitað getur, hugsanlega, reynst hinum trúaða erfiðara en hinum vantrúaða, þegar á hólminn er komið.

Og þó ekki, ef hinn trúaði er trúaður á alheimsvísu, eins og þeir mætu menn Einstein, Vonnegut og fleiri gáfumenn. (Og meðlimir úr söfnuði Unitarista komu til dæmis að stofnun ASA.)

Það var auðvitað þetta sem ég átti við þegar ég sagði að húmanismi væri ekki trúlaus (atheist), eða það sama og trúleysi. Rétt eins og húmanismi er ekki það sama og kristni, búddismi, ásatrú, o.s.frv.  

Fyrir þá sem halda því fram að íslensk tunga eigi orð yfir allt, þá er þetta sem hér fer á undan glöggt dæmi um að svo er alls ekki, þegar hugtakaruglingur er slíkur að maður lendir í mótsögn við sjálfan sig !

Að lokum:

Í leitinni að setningunni sem ég sá í gær á Wikipediu um að únitaristar hefðu komið að stofnun ASA, eða öðrum heimildum um það, rakst ég á eftirfarandi brandara á síðu um unitarian universalism. Ég stenst ekki mátið að skella honum hér:

 A Unitarian Universalist dies, and on the way to the afterlife encounters a fork in the road with two options: "to heaven" and "to a discussion of heaven." Without pausing, the UU heads right to the discussion of heaven.

Ánægjuleg frétt

Alltaf gaman að lesa svona jákvæðar fréttir. Gott að við réttum fólk sem er svona illa statt hjálparhönd.

Hlýjar móttökur í köldu landi

Verkfræðingurinn mikli

I do feel that evolution is being controlled by some sort of divine engineer. I can't help thinking that. And this engineer knows exactly what he or she is doing and why, and where evolution is headed. That’s why we’ve got giraffes and hippopotami and the clap.

Kurt Vonnegut 

• On evolution vs. "intelligent design", interviewed by Jon Stewart, The Daily Show (14 September 2005)

Góða nótt, kæru bloggvinir