Lárus Pálsson

Í gær, á degi íslenskrar tungu, fór ég í Þjóðmenningarhúsið og heyrði kynnta nýja bók um ævi Lárusar Pálssonar, leikara, sem í nærfellt þrjá áratugi var einn af máttarstólpum íslenskrar leiklistar. Það var vel til fundið að kynna bókina á þessum degi, því Lárus var einn af meisturum tungunnar hér á landi á síðustu öld og hafði víðtæk áhrif á menningu landsins, bæði með störfum sínum í leikhúsi og ekki síður í kennslu.

Meðal efnis á dagskránni var upplestur Sigurðar Skúlasonar, leikara, úr bókinni. Hann las meðal annars kafla sem fjallar um samskipti Lárusar við fyrsta Þjóðleikhússtjóra landsins, Guðlaug Rósinkranz. En Lárus var eins og kunnugt í hópi þeirra leikara er störfuðu við það leikhús frá því að starfsemi þess hófst í kringum 1950.

Þessi kafli sem lesinn var sýnir greinilega fram á það að aðalmeinsemd íslenska lýðveldisins má rekja (að minnsta kosti) aftur í frumbernsku. Það hefur lengst af tíðkast í sögu þess að ráða menn á pólitískum forsendum, vegna vinskapar og tengsla, en ekki vegna faglegrar þekkingar og hæfni.

Lárus var, eins og áður segir, fastráðinn starfsmaður við Þjóðleikhúsið frá 1950, eða allt frá stofnun þess og óslitið til dauðadags síns fyrir aldur fram 1968, eða í 18 ár. Allan þann tíma fékk Lárus ekki notið hæfileika sinna til fulls innan stofnunarinnar vegna þess að hann var settur undir vald manns sem bar mun minna skynbragð á leiklist, leikhús og bókmenntir en hann. Þar með fékk þjóðin ekki heldur notið þeirra hæfileika til fulls, þó svo hann hafi gefið henni af þeim í mjög ríkum mæli og eins og kraftar leyfðu.

Starf sem atvinnuleikari á Íslandi á þeim árum utan Þjóðleikhússins var ekki í boði, auk þess sem laun við þá stofnun voru heldur rýr, eftir því sem mér skilst. Störf í leikhúsi utan Þjóðleikhússins voru störf í hjáverkum, þar sem eina leikhúsið sem eitthvað kvað að á þeim árum, Leikfélag Reykjavíkur, varð ekki atvinnuleikhús fyrr en upp úr 1963! Til starfsemi þess leikhúss lagði Lárus Pálsson drjúgan skerf í gegnum árin.Til þess að ala önn fyrir sér og sínum urðu þeir sem vildu hafa leiklistina að lifibrauði að taka að sér kennslu og upplestur. Lárus stofnaði sinn eigin leikskóla, kenndi upprennandi kennurum á námskeiðum, auk þess sem hann lagði ómetanlegan skerf til Ríkisútvarpsins með upplestri sínum.

Það má segja að það sé athyglisvert að þessi bók, þar sem slíkri undirokun eins okkar bestu listamanna undir stofnanavaldið er lýst, skuli koma út núna á þessum síðustu og verstu tímum.

Það verður gaman að lesa þessa bók.

(Vonandi uppgötva ég ekki neinar rangfærslur í þessum stutta texta mínum við lesturinn!)