Af (Þor)Lákum, - einum helgum og öðrum þokkaminni

Nú rennur senn upp Þorláksmessa að vetri, sem er annar af tveimur messudögum Þorláks Þórhallssonar, biskups, eina verndardýrlings okkar Íslendinga. Annar messudagur hans er Þorláksmessa að sumri, 20. júlí.

Þorlákur var vinsæll meðal íslenskrar alþýðu, svo sem sjá má af því að leyfð voru áheit á hann sem helgan mann á Alþingi 1198 og hann lýstur þar helgur maður árið eftir. Það var þó ekki fyrr en 14. janúar 1984 að Stjórnardeild sakramenta og guðsdýrkunar í Páfagarði lýsti því yfir að Þorlákur helgi væri verndardýrlingur Íslands, með samþykki Jóhannesar Páls II. páfa

Ekki hafa allir Þorlákar notið slíkra vinsælda hér á landi. Eftirfarandi er tekið upp úr "Skruddu", bók afa míns, Ragnars Ásgeirssonar, bls 266-67:

"Símon Dalaskáld* hafið óbeit á flestum Þorlákum og kemur hún víða fram í vísum hans. Höfðu einhverjir Þorlákar reynst honum skæðir keppinautar í kvennamálum. Víkur hann að því í þessari vísu:

Tæla frá mér tróðurnar -

tíðum - silkibanda.

Þokkasmáir Þorlákar,

þeir mér stá til bölvunar. 

 

Frá öðru ævintýri sínu, sem endaði sorglega fyrir hann, segir hann svona:

 

Ég við helgan aftansöng,

um sem myndast bögur,

settist niður seims hjá spöng,

sem var ung og fögur.

 

Þangað kom einn Þorlákur,

þetta banna vildi,

ekki seinn, og sá strákur

sundur okkur skildi.

 

Hér í veröld víðast hvar

vífnir jafnan strákar.

Eru mér til ömunar

ávallt þessir Lákar.

 

Símon átti bróður sem hét Þorlákur, hann fór til Ameríku og settist þar að. Um hann kvað Símon:

 

Minn er bróðir blessaður,

bæði hýr og glaður.

Þó hann heiti Þorlákur

þá er hann bezti maður.

 

Víðar en hjá Símoni kemur ótrúin á Þorláksnafninu fram. Eitt dæmi um það má finna í níðvísum Páls Ólafssonar um séra Björn á Dvergasteini. Þegar Páll hefur reitt upp hnútasvipu níðsins að séra Birni, klykkir hann út með þessu:

Og það - að vera Þorláks son -

Það tekur nú yfir! "

- - -
*Símon Dalaskáld (1844-1916) var skáld og flakkari.

- - - 

Ef til vill má merkja að nafnið Láki hafi enn þótt heldur neikvætt hér á landi fram á seinustu öld á því að svartálfi einum, í erlendri bók sem ætluð var ungum börnum, var gefið nafnið Láki í íslenskri þýðingu. Var bókin einfaldlega látin heita Láki og síðan var mynd af svartálfinum óþekka undir. Þykist ég viss um að margir á mínum aldri og yngri muni vel eftir þessari bók. Lílega er hún ekki lengur lesin fyrir íslensk börn vegna hættu á því að hún leiði þau til fordóma.

HÉR er að lokum tengill á fróðleik um einn Láka sem notið hefur nokkurra vinsælda á Íslandi - sá hafði sér það ef til vill til framdráttar að vera amerískur, sem löngum hefur þótt nokkuð varið í hérlendis.

- - - 

Myndin af líkneski Þorláks helga sem fylgir færslunni er fengin að láni af ÞESSUM vef. 

Athugasemdir

[Anna Benkovic Mikaelsdóttir, 19.12.2007 kl. 22:59]

[Greta Björg Úlfsdóttir, 20.12.2007 kl. 00:23]